بعدی- حدود دو هزار سال پیش شهری باستانی به نام پالمیرا در استان حمص سوریه امروزی (210 کیلومتری جنوب دمشق) وارد عرصه تاریخ شد که برای نزدیک به چهار قرن نقش عمده ای در تجارت بین امپراتوری روم و آسیا داشت. . این موقعیت میانی در تجارت شرق و غرب، پالمیرا را به تمدنی شگفت‌انگیز تبدیل کرد که حتی توانست عنوان یک امپراتوری را به خود اختصاص دهد.
به گزارش فردا؛پالمیرا در قرن سوم پس از میلاد به چنان شکوفایی و شکوه رسید که حاکمان آن خود را «امپراتوران بزرگ» نامیدند و از امپراتوری روم مستقل شدند. این اقدام تحریک آمیز البته پس از واکنش شدید امپراتور اورلیان صورت گرفت که در نهایت به فتح شهر و پایان دوران باشکوه این تمدن در سال 274 میلادی انجامید. اما با وجود تمام اسنادی که در مورد این تمدن معروف در اختیار داریم، هنوز رازهایی در دل آن وجود دارد که باستان شناسان ده ها سال در تلاش برای یافتن پاسخی قانع کننده برای آن هستند. یکی از این اسرار «ارباب جهان» یا خدای عرفانی بزرگ پالمیرا است که تاکنون هیچکس نتوانسته آن را شناسایی کند.
تمدن پالمیرا اگرچه در وسط دو تمدن بزرگ ایران و امپراتوری روم قرار داشت، اما از دوران شکوفایی خود تا زمانی که بعدها به مستعمره این امپراتوری تبدیل شد، ارتباط مستقیمی با رومیان داشت. به همین دلیل، بقایای این تمدن اغلب تحت تأثیر فرهنگ رومی است. در میان این آثار باقی مانده، تعداد زیادی حکاکی و سنگ تراشی با مضامین مختلف وجود دارد که برخی از آنها مربوط به اعتقادات مذهبی و خدایان این فرهنگ است. با وجود فراوانی این کتیبه ها، خدای بزرگ این تمدن که نامی از او برده نشده است، همواره ذهن باستان شناسان را به خود مشغول کرده است.
این خدای بزرگ که با عناوین معتبری چون «نامش مبارک باد»، «رب العالم» و «رحمن الرحیم» از او یاد می شود، این تصور را در ذهن ما ایجاد می کند که او یکی از مهمترین و بزرگ ترین خدایان ماست. قبل از این تمدن هستند اما کدام خدا؟ چرا این «ارباب خدایان» در کتیبه‌های مذهبی متعدد پالمیرا، به جز کتیبه‌های موجود در روم، ذکر نشده است؟ برای حل این معما، الکساندرا کوبیک اشنایدر، دانشجوی فوق دکتری در دانشگاه وروتسواف در لهستان، کتیبه های پالمیرا را با کتیبه هایی که در سراسر بین النهرین یافت شده است، مقایسه کرد که به هزاره اول قبل از میلاد باز می گردد. در این مطالعه تطبیقی مشخص شد که خدایان مورد پرستش بین النهرین القاب مشابهی با القاب خدای ناشناخته پالمیرا دارند.
به عنوان مثال، بل مردوک، خدای برتر بابل، همچنین به عنوان مهربان شناخته می شد. همچنین بعل شامین که خدای بهشت و دومین خدای بزرگ بابل به شمار می رفت، لقب «ارباب جهان» را داشت که برای خدای ناشناخته پالمیرا نیز به کار می رفت. بر این اساس کوبیک اشنایدر گفت: خدای ناشناخته ای که در کتیبه های پالمیرا ذکر شده یک خدا نیست، بلکه خدایان متعددی از میان آنها هستند، بلکه مردوک و بعل شامین هستند. به گفته کوبیک اشنایدر، ساکنان پالمیرا باستانی به احترام نام خدای مورد نظر خود را ذکر نمی کردند و این در خاورمیانه باستان غیرعادی نبود.
این فرضیه کوبیاک اشنایدر البته مورد قبول کل جامعه علمی نیست و حتی برخی آن را رد کرده اند. لئوناردو گرگوراتی، باستان شناس فعال در منطقه پالمیرا در این باره می گوید: «کوبیک اشنایدر فرضیه ای را مطرح کرد که باید مورد بحث و استنباط قرار گیرد، اما در نهایت همه حق دارند آن را نپذیرند و در عوض فرضیه خود را مطرح کنند. فرضیه های جایگزین.” برخی دیگر معتقدند که کتیبه های بابلی مورد استفاده در تحقیقات کوبیاک- اشنایدر بسیار قدیمی تر از کتیبه های پالمیری هستند و این را نمی توان به راحتی رد کرد.
با این حال، این اولین تلاش جدی برای حل معمای هویت اسرارآمیز خدای ناشناخته شهر باستانی پالمیرا است که باستان شناسان را برای دهه ها متحیر کرده است. با وجود ادعای کوبیک اشنایدر، ما هنوز معمای هویت خدای ناشناخته پالمیرا را قطعی نمی دانیم، اما احتمالاً می توانیم با او هم عقیده باشیم که این عنوان به یک خدای واحد اشاره نمی کند، بلکه عناوینی است که به طور مساوی با بسیاری از خدایان استفاده می شود.
منبع: sciencealert
مترجم: مصطفی الجرفی فرارو
