بعدی- امام علی رحمان، حاکم مستبد دیرینه تاجیکستان، از فرصتی که در یک نشست منطقه ای در اختیار او قرار گرفت، استفاده کرد و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه را مقصر دانست. پوتین در سکوت به او گوش داد. این تصویری از وضعیت مخمصه فعلی مسکو بود. پس از گذشت هشت ماه از جنگ برق آسای روسیه در برابر اوکراین، تصویر واضح تر از حد انتظار است.
بلومبرگ به نقل از فرارو نوشت که تاجیکستان فقط متحد روسیه نیست. این کشور فقیر 10 میلیون نفری بزرگترین پایگاه نظامی خارج از روسیه را در خود جای داده است. حواله های کارگران تاجیک فعال در روسیه بیش از یک چهارم تولید ناخالص داخلی تاجیکستان را تشکیل می دهد و حواله های ارسالی در طول شیوع ویروس کرونا برای تاجیکستان مهم بود. در اواخر ژوئن، زمانی که پوتین پس از حمله به اوکراین به مقصدی امن برای سفر به خارج از کشور نیاز داشت، سفر خود را به تاجیکستان آغاز کرد و بلافاصله گفت که به «سرزمینی دوستانه» سفر کرده است.
اما سخنرانی جمعه گذشته رئیس جمهور تاجیکستان برای پوتین ناخوشایند بود. این سخنرانی هفت دقیقه ای بیش از هشت میلیون بار در یوتیوب مشاهده شد. عبدالرحمن در نشستی با حضور سایر رهبران آسیای مرکزی خطاب به پوتین گفت: “ما همیشه به منافع مهم ترین شریک استراتژیک خود احترام گذاشته ایم و به آن احترام می گذاریم. اما همچنین می خواهیم به منافع ما نیز احترام گذاشته شود.”
آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان به دلیل جنگ در اوکراین از پوتین جدا نخواهد شد. روابط اقتصادی و تجاری با روسیه همچنان برای منطقه آسیای مرکزی مهم است. در واقع، عبدالرحمن خواهان سرمایه گذاری و توجه بیشتر روسیه است، نه کمتر، و پوتین را برای آن تحت فشار قرار می دهد. مطمئناً، تهاجم روسیه به همسایه شوروی سابق، به‌ویژه از سوی کشورهایی مانند قزاقستان که دارای اقلیت قومی روسیه هستند، بدون عواقب نبود، اما عبدالرحمن از جنگ در اوکراین صحبت نکرد. صحبت های او درباره قدرت شکننده نظامی، اقتصادی و سیاسی روسیه و پیامدهای آن بود.
حمله فاجعه بار به اوکراین به وضوح توجه کرملین را از پیگیری منافع خود در سایر نقاط جهان منحرف کرده است. این وضعیت منجر به تشدید درگیری بین تاجیکستان و کشور همسایه آن، قرقیزستان شده است. در جاهای دیگر تنش میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان شعله ور شد.
با این حال، در ژانویه زمانی که نیروهای CSTO به رهبری روسیه برای کمک به برقراری نظم پس از اعتراضات خیابانی به قزاقستان اعزام شدند، نمایش قدرت تکرار نشد. قرقیزستان نارضایتی خود را از واکنش روسیه در مواقع ضروری ابراز کرد و به طور یکجانبه تمرینات مشترک «اخوان‌های فنا ناپذیر» را که قرار بود هفته گذشته برگزار شود، لغو کرد. رهبری ارمنستان نیز برای فاصله گرفتن از روسیه تحت فشار است.
این وضعیت چیزی بیش از یک استراحت موقت است. مسکو که مدت هاست درگیر موقعیت خود به عنوان یک قدرت بزرگ است، برای همیشه قدرت خود را از دست می دهد. آسیای مرکزی از نظر اصول اولیه مانند تجارت و خطوط لوله به روسیه وابسته است و این یک شبه تغییر نخواهد کرد. علیرغم توازن دیپلماتیک ظریف، قزاقستان برای مسیر اصلی صادرات نفت خود به روسیه متکی است.
مسکو مدت‌هاست که توانسته است از روابط فرهنگی و تاریخی خود با نخبگان آسیای مرکزی استفاده کند تا ناتوانی خود را در مشارکت در دیپلماسی زیرساختی به سبک چینی و ناتوانی خود در ارائه پیشنهادهای اقتصادی مهم جبران کند. با این حال، خاطره قدرت روسیه در دوران اتحاد جماهیر شوروی در ذهن نخبگان کشورهای آسیای مرکزی کم رنگ می شود، به ویژه در زمان کنونی که تحریم های اقتصادی غرب علیه روسیه به دلیل حمله این کشور به اوکراین در حال افزایش است.
اعتبار ارتش روسیه در جنگ اوکراین به شدت آسیب دید. این وضعیت ضربه ای همزمان به اعتبار روسیه به عنوان پلیس منطقه است. علاوه بر این، حرکت ناشیانه پوتین برای اعلام بسیج نیروهای عمومی در منطقه آسیای مرکزی و اقمار سابق اتحاد جماهیر شوروی تحت تأثیر قرار گرفت.
این کارزار باعث شد که صدها هزار مرد روسی برای فرار از جنگ در اوکراین به سمت مرز حرکت کنند. آنها تخت های خالی بیشتری را در کشورهای همسایه روسیه پر کردند. هجوم آنها به مرز باعث افزایش هزینه های اجاره و سایر هزینه ها از بیشکک تا آلماتی شد.
تنها در قزاقستان در ابتدای ماه جاری اعلام شد که بیش از 200 هزار روس وارد این کشور شده اند. بدتر از همه، روسیه سعی کرد مهاجرانی را از آسیای مرکزی جذب کند تا پایگاه نظامی خود را تقویت کند و به آنها حقوق سخاوتمندانه و شهروندی روسیه را وعده داد.
در قانون جدید روسیه، اتباع خارجی تنها پس از یک سال خدمت اجازه خواهند داشت که تابعیت روسیه شوند و از سوی دیگر، مهاجران آسیای مرکزی در صورت امتناع از شرکت در جنگ اوکراین با خطر اخراج از روسیه مواجه خواهند شد.
چندین کشور آسیای مرکزی از جمله قزاقستان و ازبکستان به اتباع خود هشدار داده اند که در صورت پیوستن به جنگ اوکراین با زندان مواجه خواهند شد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که عبدالرحمن تنها رهبری نیست که حمایت خود را از مسکو پس گرفته است. قاسم جومارت توکایف، رهبر قزاقستان که در ماه ژوئن در یک مهمانی در سن پترزبورگ در کنار پوتین نشسته بود، گفت که جمهوری‌های دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین را به رسمیت نمی‌شناسد.
او نمادهای تبلیغاتی روسیه را ممنوع کرد و رژه روز پیروزی در 9 مه را لغو کرد. در همین حال، از میان همه همسایگان روسیه، بلاروس تنها کشور عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق بود که هفته گذشته در جریان رای گیری در سازمان ملل برای محکوم کردن همه پرسی روسیه در اوکراین از مسکو حمایت کرد. قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان رای ممتنع و ترکمنستان رای ممتنع دادند.
روسیه امروز دیگر نقش گذشته را در حیاط خلوت خود ندارد و این شرایط فرصت هایی را برای قدرت های دیگر فراهم کرده است.
در همین حال، به نظر می رسد چین که از ایجاد خلاء قدرت در هر منطقه متنفر است، قصد دارد با قاطعیت بیشتری برای تضمین امنیت آسیای مرکزی برای اجرای پروژه هایی مانند برنامه حیاتی کمربند و جاده اقدام کند. به این دلیل که این منطقه اولین مقصد سفر شی جین پینگ رئیس جمهور چین پس از انزوای طولانی مدت وی به دلیل شیوع COVID-19 بود و وی به قزاقستان سفر کرد و در آنجا تعهد قاطع چین را برای “دفاع از استقلال، حاکمیت و سرزمینی” ابراز کرد. یکپارچگی» آن کشور، در مورد او گفت، هشداری نه چندان ظریف از سوی او به پوتین.
پوتین که با اعمال تحریم های فلج کننده و تقویت ناخواسته ناتو بر اقتصاد روسیه تأثیر گذاشته است، اکنون خود را در معرض آزمایش حتی مطمئن ترین و کم دموکراسی ترین کشورهایی قرار داده است که متحدان او به حساب می آمدند. لیست خودجراحان پوتین در حال افزایش است.
