بعدی- مهدی نقیبور این روزها والدین نگرانی های زیادی در مورد استفاده نوجوانان از وسایل الکترونیکی مانند تلفن همراه و تبلت و میزان استفاده از آنها دارند. کرونا و آموزش مجازی نوجوانان را در معرض استفاده مداوم از تلفن همراه، تبلت، رایانه و … قرار داد و این اتفاق باعث ایجاد عادات جدیدی در این نسل شد.
در این مقاله سعی شده است ضمن بازتعریف این نسل به مصرف رسانه ای و میزان آن بپردازیم و به دغدغه های روز جامعه ایران پاسخ دهیم.
با نسل z آشنا شوید
اول از همه باید نوجوانان را بر حسب نسل تعریف کنیم. نسل ها ابتدا در آمریکا نامگذاری شدند و کشورهای دیگر نیز به تدریج دسته بندی های اجتماعی و جمعیتی را اجرا کردند. در ایران چیزهایی مثل دهه 90 یا 60 شنیدم.
به متولدین 73 تا 89 نسل Z می گویند. این نسل از بدو تولد با گجت های دیجیتال آشنا می شود و یاد می گیرد که کار خود را با آنها انجام دهد. این نسل را نسل اینترنت، نسل اینترنت، بومی دیجیتال یا نسل متولد دیجیتال نیز می نامند. در کودکی، آنها در مورد اینترنت و شبکه های اجتماعی به عنوان بخشی از زندگی خود یاد می گیرند. آنها هیچ تصوری از دنیای قبل از فناوری ندارند.
مطالعات مختلفی به خصوص در سال های اخیر در رابطه با این نسل انجام شده است که منجر به شناخت بهتر آنها و بیان برخی از ویژگی های فردی و اجتماعی آنها شده است که به چند مورد از آنها اشاره می کنیم:
نسل Z بر خلاف نسل های قبل از خود (ببی بومرها، نسل X و نسل Y) که مصرف کننده ایدئولوژی، موقعیت و تجربیات پیشینیان خود بودند، در ابعاد فردی و اجتماعی جویندگان حقیقت هستند.
هویت خود را در قالب کلیشه تعریف نمی کنند، بلکه با آزمودن روش های مختلف به هویت شخصی خود دست می یابند. آنها را می توان «هویت یاب» نامید.
جمع دوستان این نسل چه در فضای مجازی و چه در فضای واقعی هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند. برای این نسل، پیشینه اقتصادی و تحصیلات جای خود را به انگیزه ها و علایق می دهد. آنها یک اتصال پهن باند دارند.
برای این نسل، تغییر نتیجه گفتگو است. آنها ضمن حفظ ارزش های فردی خود، می توانند با گروه های مخالف و گروه های مذهبی مختلف صحبت و تعامل داشته باشند. بیان نظرات فردی برای آنها ارزشمند است.
حجم گسترده اطلاعاتی که از این نسل به دست می‌آید، آن را در مقایسه با نسل‌های گذشته، تحلیلی و واقعی کرده است. آنها یادگیری آنلاین را ترجیح می دهند و می خواهند مسائل پیرامون خود را کنترل کنند. آنها کمتر ایده آل گرا هستند و سعی می کنند کار پاره وقت یا آزاد را امتحان کنند.
قدرت توجه، تمرکز و بیان ضعیف‌تری نسبت به نسل‌های قبل از خود دارند. بنابراین در مقایسه با نسل های قبل، نمرات کمتری دریافت می کنند.
آنها تمایل کمتری به مشروبات الکلی دارند، اما مواد مخدر و محرک ها در بین آنها بیشتر است.
اکنون که با نسلی روبه‌رو هستیم که مدام از رسانه‌های مختلف استفاده و مصرف می‌کند، این رسانه‌ها بر زندگی فردی و اجتماعی این نسل، درک، نگرش، باورها و رفتار آنها تأثیر می‌گذارند. ارزش های این نسل با نسل های قبلی متفاوت است.
وقتی یک ارزش به یک هنجار تبدیل می شود، یعنی وقتی اکثریت جامعه یک پدیده ارزشی را در نظر می گیرند، آن پدیده به یک ارزش اجتماعی یا یک «ارزش هنجاری» تبدیل می شود. عدم تایید داخلی و عدم رعایت آنها منجر به توبیخ داخلی و غیر رسمی سایر اعضای جامعه خواهد شد.
خانواده ها در برخورد با نوجوانان باید به «ارزش های هنجاری» این نسل توجه کنند. نمی توان آن را نادیده گرفت زیرا منشا آن چندین نسل را در بر می گیرد. در مقابل این نسل، تهدید و توبیخ لزوما راه چاره یا راه حل نیست.
شباهت ها و تفاوت ها، تجارب مشترک، ارزش ها و نگرش های مشترک «روابط بین نسلی» را ایجاد می کند. اگر دو نسل نتوانند یکدیگر را درک کنند، به قول فرهنگ آکسفورد، با یک «شکاف نسلی» مواجه خواهیم شد. در مقایسه با سالمندان و میانسالان، کودکان با وجود اینکه در یک محیط فرهنگی زندگی می کنند، اطلاعات، تمایلات و رفتارهای متفاوتی دارند.
اگر یک «شکاف نسلی» منجر به شکاف و گسست کامل بین دو نسل شود، آنگاه ما یک «انقطاع» یا «انقطاع نسل‌ها» را تجربه می‌کنیم.
تقی آزاد آرامکی، پژوهشگر و جامعه شناس ایرانی درباره پدیده شکاف نسلی می گوید:
«فرض اصلی در دوره گسست نسل این است که نسل‌ها به همدیگر نیاز ندارند و کاملاً از یکدیگر مستقل هستند. در رویکرد «جدایی»، رابطه نسل‌ها با یکدیگر مبتنی بر احساس استقلال کامل است. بی نیازی که عملاً به بیگانگی از یکدیگر می انجامد و به تعیین مرزها و جدایی کامل از یکدیگر می انجامد و در نتیجه پدیده «انقطاع نسل ها» شکل می گیرد.
مفهوم دیگری که با آن مواجه می شویم «توافق نسلی» است. «توافق نسلی» زمانی اتفاق می‌افتد که نسل‌ها رویه‌های یکسانی داشته باشند و توافق اجتماعی و فرهنگی بر اساس وحدت فرهنگی و وحدت عمل شکل بگیرد.
آنتونی گیدنز، جامعه شناس انگلیسی معتقد است: «هویت انسان معاصر دارای ویژگی «بازتابی یا بازتابی» است. انعکاس هویتی به معنای انعطاف پذیری هویت و تغییر آن در نتیجه شرایط فرهنگی و اجتماعی، ظهور دانش و دانش، به ویژه ارتباطات جدید و فناوری های رسانه ای
تا الان متوجه شده ایم که با چه نسلی روبرو هستیم. اعتقادات، نگرش ها و تکنولوژی آنها بخشی از زندگی آنهاست. در برخورد با نوجوانان مرزهای حساسی وجود دارد که می تواند از «توافق نسلی» تا «شکاف نسلی» متغیر باشد.
استفاده بیش از حد از شبکه های اجتماعی می تواند منجر به اعتیاد به رسانه در افراد شود و سایر بخش های زندگی آنها را تحت تاثیر قرار دهد. مانند فردی که معتاد به خوردن مداوم است، مصرف غذا و عدم رعایت رژیم غذایی مناسب می تواند سلامت این فرد را دچار مشکل کند; در هر نوع اعتیاد دیگری باید علل آن اعتیاد شناسایی و راهکارهایی برای پیشگیری از آسیب به سلامت جسمی و روانی فرد در نظر گرفته شود.
تعامل با رسانه‌های اجتماعی می‌تواند پاسخ دوپامین را در مغز تحریک کند، شبیه به واکنش ناشی از سوء مصرف مواد مخدر یا الکل. این پاسخ می تواند شما را بیشتر بخواهد و احساس اعتیاد کنید.
رژیم مصرف رسانه ای نوجوانان باید مبتنی بر درک متقابل این نسل و نیازهای آنها و اصلاح الگوی مصرف باشد.
اکنون به راهکارهایی برای سیستم مصرف رسانه اشاره می کنیم:
استفاده از شبکه های اجتماعی را به 30 دقیقه در روز محدود کنید
در سال 2018، افراد دارای دسترسی به اینترنت در سراسر جهان به طور متوسط هر روز 144 دقیقه را در شبکه های اجتماعی سپری کردند. با این حال، تحقیقات نشان می دهد که محدود کردن استفاده از رسانه های اجتماعی به 30 دقیقه در روز برای سلامت روان مفید است.
استفاده کنترل شده بهتر از حذف کامل است
پرهیز اغلب برای درمان اعتیاد به مواد مخدر یا الکل توصیه می شود، اما برای اعتیاد به رسانه های اجتماعی، نتیجه روانی ایده آل استفاده کنترل شده از اینترنت است. ضروری نیست که رسانه های اجتماعی را به طور کامل کنار بگذارید، اما مهم است که استراتژی هایی برای تعیین حد و مرز داشته باشید.
شبکه های اجتماعی را پاکسازی کنید
خود را به چالش بکشید تا زمان مشخصی را بدون بررسی شبکه های اجتماعی صرف کنید، چه برای چند ساعت یا یک هفته کامل. یک مطالعه در سال 2019 نشان داد که برخی از دانش‌آموزانی که پنج روز را بدون رسانه‌های اجتماعی سپری کردند، “احساس خوبی” داشتند، اگرچه برخی دیگر ترس از گم شدن را تجربه کردند.
برنامه ها را حذف کنید یا اعلان ها را از رسانه های اجتماعی غیرفعال کنید
اکثر مردم به طور ناخودآگاه وارد شبکه های اجتماعی می شوند، بنابراین با خاموش کردن اعلان ها یک مانع کوچک بر سر راه خود قرار دهید. اگر هر بار که تلفن خود را برمی دارید نماد یا هشدار رسانه اجتماعی را نمی بینید، احتمال اینکه زمان خود را در آنجا بگذرانید کمتر است.
محدودیت ها را تعیین کنید و به آنها پایبند باشید
اکثر تلفن‌ها و تبلت‌ها به شما اجازه می‌دهند تا ببینید چقدر زمان صرف برنامه‌های خاص کرده‌اید. زمانی را که در رسانه های اجتماعی می گذرانید محدود کنید و به آن پایبند باشید یا از برنامه ای استفاده کنید که پس از رسیدن به حد مجاز، رسانه های اجتماعی را مسدود می کند. برای نوجوانان، آکادمی اطفال آمریکا همچنین توصیه می کند که استفاده از رسانه های اجتماعی نباید با فعالیت هایی مانند وعده های غذایی خانوادگی، ورزش یا زمان خواب تداخل داشته باشد.
برای سرگرمی ها یا فعالیت ها وقت بگذارید
یک سرگرمی یا فعالیت جدید می تواند به کاهش تمایل شما برای ورود به شبکه های اجتماعی کمک کند. ایده اصلی در اینجا این است که اوقات فراغت خود را با چیزهایی پر کنید که از آنها لذت می برید و برای شما مفید هستند. شما به طور طبیعی زمان کمتری در رسانه های اجتماعی و زمان بیشتری در زندگی خواهید داشت و امیدواریم به جای حضور در صفحه نمایش، حضوری اجتماعی باشید.
مسئولیت مهمتر از عفت است
Neha Choudhury، MD، روانپزشک کودک و نوجوان در بیمارستان عمومی ماساچوست و دانشکده پزشکی هاروارد می گوید: سم زدایی دیجیتال – یا خودداری کامل از استفاده از رسانه های اجتماعی برای مدتی – می تواند برای برخی افراد مفید باشد، اما برای برخی دیگر مفید نیست.
او می‌گوید: «برای برخی، می‌تواند چرخه‌ای را که شروع به سمی شدن یا اثرات منفی می‌کند، بشکند. برای دیگران، توقف کامل ممکن است منجر به تمایل به استفاده از آن و ناتوانی در حفظ وقفه شود، یا ممکن است مانع از دسترسی شخصی به بخش‌های مفید رسانه‌های اجتماعی، مانند راهی برای حفظ ارتباط و کمک گرفتن از آن شود.»
به جای تکیه بر یک سم زدایی کامل، Choudhury توصیه می کند که مرزها را تعیین کنید و برخی از دوستان و خانواده را تشویق کنید تا به شما بپیوندند.
او می گوید: «مسئولیت پذیری نقش مهمی در تلاش برای ایجاد هرگونه تغییر ایفا می کند. “شاید با یکی از دوستانتان تصمیم بگیرید که می خواهید هزینه ها را کاهش دهید یا به اعضای خانواده در مورد اهداف خود بگویید تا بتوانند در مورد آن با شما صحبت کنند. این روند به تنهایی می تواند دشوار باشد.”
در موارد شدید، فردی که درگیر اعتیاد به رسانه های اجتماعی است باید از یک درمانگر یا متخصص سلامت روان کمک حرفه ای بگیرد.
منابع:
وب سایت مک کینزی
وب سایت خودی
کتاب تلویزیون ماهواره ای و ارزش های اجتماعی: Dr. منصور الساعی / احمد السای
